Langetermijndenken? Tim van Hattum zet 't op de kaart

We zijn allemaal met onze toekomst bezig. Vooral morgen, dit weekend, en volgend kwartaal vragen veel aandacht. Maar zijn we voldoende bezig met de toekomst die niet van ons is, maar waar onze beslissingen wel degelijk invloed op hebben? Een levendige voorstelling maken van de wereld wanneer jij er (allang) niet meer bent - hoe doe je dat eigenlijk en waarom is dat belangrijk?

We vroegen het de mensen die voor en door hun werk een echt vooruitziende blik hebben ontwikkeld. Grote denkers, maar vooral: lange (termijn) denkers. Tim van Hattum, Programmaleider Klimaat bij Wageningen University & Research (WUR), bijt het spits af. Met een diverse groep onderzoekers, maakte hij een kaart van Nederland in 2120.

Tim van Hattum, Programmaleider Klimaat bij WUR (bron: Wageningen University & Research)

Dit is Tim

“Ik ben Tim, sinds vier jaar Programmaleider Klimaat bij de WUR. Ik heb hier zelf ook gestudeerd, Aquatische Ecologie. Daarna als consultant en vervolgens als beleidsmedewerker gewerkt, op het gebied van Watermanagement en Klimaatadaptatie. In 2010 trok de campus me dusdanig aan, dat ik er ben gebleven. Ook heb ik twee kleine kinderen. Of nou ja, klein, eentje zit al in de brugklas. Wat zeg ik? In de tweede zelfs!

Ik ben zelf niet zo'n typische onderzoeker, of echt een super expert die alles van één onderwerp weet, ik ben meer de generalist hier. Ik vind juist de brug tussen kennis en beleid leuk. Kennis is ongelofelijk belangrijk, maar uiteindelijk moet er ook iets mee gebeuren. Het moet omgezet worden in beleid, het moet uiteindelijk in de maatschappij leiden tot actie.”

De natuur als oplossing

“Wij doen heel veel onderzoek naar: wat betekent Klimaatverandering nou? Hoe wordt het veroorzaakt? Wat is de impact? Wij zijn veel bezig met het beter in beeld brengen van effectieve oplossingen voor zowel het terugdringen van de emissies als het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. En nature-based solutions zijn de rode draad van ons onderzoek.

Nature-based solutions houdt eigenlijk in: de natuur zelf inzetten als oplossing van klimaatverandering. CO2 uit de atmosfeer halen, koolstof in de natuur vastleggen. Weersextremen opvangen voor klimaatadaptatie. Overstromingen voorkomen, water vasthouden, water zuiveren. Er is geen technologie die dat beter kan de natuur.

En als je weet dat de natuur een van de beste klimaatoplossingen is en je bent die natuur al 50 jaar stelselmatig aan het afbreken, ben je het probleem alleen maar groter aan het maken. Maar als je andersom redeneert, en de natuur gaat gebruiken en versterken en benutten, dan is het onze beste bondgenoot in de strijd tegen klimaatverandering.”

Kortetermijndenken schiet tekort

“We rollen van de ene crisis in de andere, en we worden er steeds volledig door opgeslokt. In 2019 ging het in het nieuws eigenlijk alleen maar over stikstof. Begin 2020 hadden we het alleen nog maar over corona, tot en met nu. En we weten dat klimaatverandering en verlies aan biodiversiteit de volgende mega grote crisis is. We pakken ze na elkaar aan, maar dat is nou juist níet de goede aanpak.

Je ziet eigenlijk dat onze hele samenleving ingericht is op zulk kortetermijndenken. De politiek, die hebben cycli van 4 jaar. Dus als de regering 2 jaar zit, zijn ze alweer bezig met de volgende verkiezingen. En in het bedrijfsleven wordt heel erg gekeken naar kwartaalverslagen en heb je aandeelhouders die op korte termijn winst eisen.

Maar de grote opgaven waar we voor staan, en ik denk dat klimaatverandering en biodiversiteit de opgaven zijn van de 21e eeuw, die vragen om echt een langetermijnperspectief, een langetermijnaanpak. Dat kun je niet even oplossen met brandjes blussen of pleisters plakken met kleine maatregeltjes. Dat vraagt om een totale systeemverandering; een transformatie van onze hele samenleving.

Het goede nieuws is, dat alle oplossingen die daarvoor nodig zijn ook grotendeels beschikbaar zijn. We weten eigenlijk precies wat er moet gebeuren en we weten dat het kan. En ook: dat het heel veel geld gaat kosten, maar goedkoper is dan het níét doen. Op de lange termijn.”

Een verhaal voor 2120

“Bij de WUR dachten we: laten we nou 'ns 100 jaar vooruit kijken. Zodat we met z'n allen een soort eindbeeld hebben, of in ieder geval weten welke richting we op willen gaan. Ik heb een groep onderzoekers bij elkaar gezocht vanuit heel verschillende disciplines. Achttien experts in een hok, met de kaart van Nederland op tafel en de vraag: nou, hoe ziet Nederland er over 100 jaar uit als we nature-based solutions leidend maken? Dus dat het natuurlijk systeem - bodem, ondergrond, watersysteem, onze natuurgebieden - leidend is in de ruimtelijke inrichting. Dat was echt te gek.

En kijk, die kaart, dat is geen plan. Het is ook geen blauwdruk. Het is een verhaal op hoofdlijnen. Het is namelijk helemaal niet gezegd dat Nederland er zo uit gaat zien, die kans is bijzonder klein. Maar wat we hebben gedaan is visualiseren hoe die toekomst eruit kán zien, op een manier die iedereen snapt. Mijn zoontje van 10 die zegt: ‘nou, dat vind ik wel een gave kaart, dat lijkt me wel wat’. En Mark Rutte snapt dit ook.”

Met deze kaart bieden Tim en zijn team een ander perspectief op hoe ons land er uit kán zien (bron: Wageningen University & Research)

Het Nederland waarin je wonen wil

“Wat we tot nu toe vooral doen als het gaat over klimaatverandering, is mensen bang maken over de toekomst. We zeggen eigenlijk: alles moet veranderen en het gaat allemaal veel te langzaam. Maar dan steken mensen of hun hoofd in het zand, want ze willen het niet weten, of ze worden bang. En als je bang bent, dan ga je vooral kortetermijndenken - dat zit in ons oerbrein.

En het is wel belangrijk dat mensen ervan doordrongen zijn dat als we niks doen, dat dat inderdaad de consequenties zijn. Maar volgens mij moeten we het veel meer hebben over: wat als we het wel doen? Stel dat het lukt? Stel dat we alles doen wat we moeten doen? Hoe ziet dan die wereld eruit? Voor mij ziet die wereld er dan super aantrekkelijk uit.

En volgens mij denken meer mensen dat, als je kijkt naar de reacties die we gehad hebben. Wat ik veel gehoord heb is: ‘dit is het Nederland waar ik in wil wonen, waarom in hemelsnaam over 100 jaar, kan het niet over 30 jaar al?’. Nou, dat is precies de houding en de reactie die we wilden losmaken.”

En nu? In beweging komen

“Uiteindelijk gaat het erom dat je een beweging op gang brengt bij mensen dat we het gevoel krijgen van oké we hebben er nog invloed op, we kunnen nog vanalles doen aan dat immense probleem, en de natuur - naast alle technologische oplossingen - is de basis.

Die basisgedachte, die zou eigenlijk bij de politiek, en het bedrijfsleven, bij de overheid, bij kinderen, bij iedereen bovenop de agenda moeten staan. Heel veel bedrijven hebben nog helemaal niet in beeld gebracht wat klimaatverandering voor de gehele bedrijfsvoering betekent. Ik denk dat als bedrijven dat gaan doen, dat ze zich helemaal wezenloos schrikken van wat dat in potentie aan risico's met zich meebrengt.

En vervolgens moet je gaan nadenken: hoe kan ik ervoor zorgen dat de risico's voor het eigen bedrijf kleiner worden, maar ook dat ik een betekenisvol bedrijf ben en iets toevoeg? Dat ik ook iets bijdraag aan het oplossen van dit immens grote probleem? Want ik denk dat we er zonder bedrijven niet komen. Ik denk dat het daarom ook heel belangrijk is dat we koplopers veel meer podium geven, om te laten zien dat en hoe het wel kan.

Daar was het ons ook om te doen. Deze manier van langetermijndenken stimuleren door een verhaal de wereld in te slingeren. Dáár gaat het om, niet om of we die bomen wel op de juiste plek ingetekend. Toch mooi dat we deze manier van denken op de kaart hebben gezet - letterlijk.”

De verhalen van Tim blijven volgen? Je vindt hem op LinkedIn en er is een boek van hem in aantocht!